چغازنبیل-زیگورات

میراث 3000 ساله رها شده در بیابان !

زیگورات چغازنبیل در استان خوزستان و در فاصله 40 کیلومتری جنوب شرقی شوش و20 کیلومتری هفت‌تپه، در نزدیکی کرانه غربی رود "دز" جای گرفته است؛ نیایشگاهی که در سال1250 پیش از میلاد و در دوره عیلامیان به فرمان پادشاه مشهور عیلامی، «اونتاش‌ گال» (1265- 1245 پیش از میلاد) در میانه شهر «دور‌اونتاشی» ساخته شده تا با ما از تمدن کهن و ریشه‌دارمان سخن بگوید، تمدنی که برخی به اشتباه آن را به دوره مادها و هخامنشیان نسبت می‌دهند.

بنایی که به تمامی از خشت و آجر و در زمینی به مساحت 11 هزار متر مربع و در پنج طبقه (که اکنون تنها دو طبقه از آن باقی مانده) ساخته شده و ارتفاع آن در زمان آبادانی به 54 متر و سطح زیربنای آن به 25هزارمتر مربع می‌رسیده است.

واژه «چغازنبیل»، از دو بخش «چغا» به معنای تپه و زنبیل، تشکیل شده است. گویا پیش از آن‌که زیگورات را از دل خروارها خاک بیرون بکشند، ویرانه‌های تپه مانندش یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده و بدین سبب بومیان، این نام را بر آن نهاده‌اند. زیگورات که طی قرون و اعصار زیر تلی از خاک مدفون شده بود، در فاصله سال‌های 1330 تا 1341 توسط رومن گیرشمن، باستان‌شناس بزرگ فرانسوی‌، از دل خاک بیرون آمد و پاره‌ای از رازهای سر به مهر خود را آشکار کرد.

زیگورات چغازنبیل در تابستان سال 1357 همراه با تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، در فهرست میراث فرهنگی جهانی جای گرفت. آن زمان، کمتر کسی زیگورات را می‌شناخت یا تصویری از آن در ذهن داشت، اگرچه امروز هم، پس از گذشت 30 سال، زیگورات نسبت به سایر آثار تاریخی ایران، همچنان ناشناخته باقی مانده و این درحالی است که با وجود فرودگاه بین‌المللی، راه آبی و مسیر جاده‌ای نباید مسیر دست‌یابی به خوزستان برای گردشگران داخلی و خارجی سخت باشد ان هم وقتی دو اثر ثبت شده جهانی چون چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر در این استان قرار گرفته‌اند.

مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن تاریانای خوزستان براین باور است: آنچه باعث شده میراث تاریخی- فرهنگی خوزستان، آن‌گونه که باید و شاید معرفی نشود عدم شناخت مسئولان و ناتوانی آنها در معرفی بناهای تاریخی و پتانسیل‌های موجود در استان است. این مساله موجب شده تا گردشگران، ظرفیت‌های خوزستان را درک نکنند و به اهمیت آن پی نبرند، بنابراین، دوری از مرکز و شرایط خاص آب و هوایی، بهانه است. گردشگری که از ان سوی دنیا به ایران می‌اید تا با فرهنگ و تاریخ این سرزمین آشنا شود چطور ممکن است تنها به دیدن کاشان و اصفهان و شیراز بسنده کند؟ متولیان فرهنگی و مسئولان میراث و گردشگری استان هستند که باید جاذبه‌های تاریخی و طبیعی را به مردم معرفی کنند و چنین نمی‌کنند.

زیگورات چغازنبیل، در وسط بیابان قرار گرفته و اطراف آن جز رود دز و جنگل‌های حاشیه آن و مزارع نیشکر هفت تپه چیز دیگری به چشم نمی‌خورد، بی‌گمان اگر در وسط شهر قرار داشت، تا‌کنون در میان انبوه برج‌ها و آپارتمان‌های نوساز گرفتار آمده یا بنا بود که از زیرش تونل مترو بگذرد یا بخشی از عرصه و حریمش در طرح تعریض خیابان قرارمی‌گرفت!

چغازنبیل با نزدیک‌ترین شهرها (شوش و شوشتر) بین 45 تا 60 دقیقه فاصله دارد و جز با خودروی شخصی، نمی‌توان به سراغش رفت. گهستونی می‌گوید: چغازنبیل، در 25 کیلومتری هفت تپه، 50 کیلومتری شوشتر و 30 کیلومتری اهواز قرار گرفته است و هیچ وسیله نقلیه عمومی برای رفتن به این اثر ثبت شده جهانی از این سه شهر در نظر گرفته نشده است. گردشگران یا باید از خودروی شخصی استفاده کنند یا متحمل هزینه نسبتا زیادی شوند چرا که نمی‌توانند از وسایل نقلیه گذری و ناشناس استفاده کنند.

در اطراف چغازنبیل نه رستورانی با حفظ عرصه و حریم این اثر جهانی وجود دارد نه اقامتگاهی و نه هیچ خدمات و امکانات گردشگری دیگری. راهنمایی هم نیست تا گردشگران را راهنمایی کند. برگه‌ها و نقشه‌هایی در گوشه و کنار روی زمین به چشم می‌خورد اما نه کافی است و نه درخور اثری جهانی چون چغازنبیل؛ مجتبی گهستونی، می‌گوید: تنها ایام نوروز، کسانی وجود دارند که مردم را راهنمایی کنند یا بوفه‌ای هست که تنها تنقلات و نه غذا در اختیار آنها بگذارد. در صورتی که برای اثری جهانی چون چغازنبیل باید رستوران، اقامتگاه و تسهیلات لازم برای مسافران وجود داشته باشد.

به گفته سخنگوی انجمن تاریانا حتی تابلوی دسترسی به چغازنبیل در شوش و شوشتر و اهواز وجود ندارد اگر این گونه بود مسئولان شهری ناچار بودند شرایطی را برای گردشگران پدید آورند. البته کسانی که در پایگاه میراث فرهنگی چغازنبیل هستند به ‌گونه‌ای رفتار می‌کنند که در خور این اثر باشد.عاشق کارشان هستند. ضمن این‌که آزمایشگاه، پژوهشکده و

چغازنبیل در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان بنا شده‌است. این سازه در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش در طول جغرافیایی ۴۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه و پهنای جغرافیایی ۳۲ دقیقه است.

این نیایشگاه توسط اونتاش گال (پیرامون ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزداینشوشیناک، نگهبان شهر شوش، ساخته شده‌است.

مکان جغرافیایی زیگورات چغازنبیل در ۴۵ کیلومتری جنوب شهر شوش در نزدیکی منطقه باستانیهفت‌تپه که از جاده شوش به اهواز قابل دسترسی است، می‌باشد.

بلندی آغازین آن ۵۲ متر و ۵ طبقه بوده‌است. امروزه ارتفاع آن ۲۵ متر و تنها ۲ طبقه و نیم از آن باقی مانده‌است.

«چغازنبیل» که نام باستانی این بنا است، واژه‌ای محلی و مرکب از دو واژه «چُغا» (در زبان لری به معنی «تپه») و زنبیل (به معنی «سبد») است که اشاره‌ای است به مکان معبد که تپه بوده و آن را به زنبیل واژگون تشبیه می‌کردند. این مکان نزد باستان‌شناسان به «دور-اونتَش» معروف است که به معنای «دژِ اونتش»» است.

اونتاش گال پادشاه ایلام باستان است که دستور ساخت این شهر مذهبی را داده‌است. بنای چغازنبیل در میانه این شهر واقع شده‌است و مرتفع‌ترین بخش آن است.

این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش (حدود ۱۲۵۰ پ.م.)، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شهر شوش، ساخته شده‌است. و در حمله سپاه خونریز آشور بانیپالبه همراه تمدن ایلامی ویران گردید. سده‌های متمادی این بنا در زیر خاک به شکل زنبیلی واژگون مدفون بود تا اینکه به دست رومن گیرشمن فرانسوی در زمان پهلوی دوم از آن خاکبرداری گردید. گرچه خاکبرداری از این بنای محدب متقارن واقع شده در دل دشت صاف موجب تکمیل دانش دنیا نسبت به پیشینه باستانی ایرانیان گردید اما پس از گذشت حدود ۵۰ سال از این کشف، دست عوامل فرساینده طبیعی و بی دفاع گذاشتن این بنا در برابر آنها آسیبهای فراوانی را به این بنای خشتی - گلی وارد کرده و خصوصا باقیمانده طبقات بالایی را نیز دچار فرسایش شدید کرده‌است.

چغازنبیل جزو معدود بناهای ایرانی است که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است. در بعضی از کتب تاریخی نام قدیمی شوش، چغازنبیل نامیده شده‌است.

چغازنبیل؛ اثری جهانی در بیابان

بنایی که به تمامی از خشت و آجر و در زمینی به مساحت 11 هزار متر مربع و در پنج طبقه (که اکنون تنها دو طبقه از آن باقی مانده) ساخته شده و ارتفاع آن در زمان آبادانی به 54 متر و سطح زیربنای آن به 20هزارمتر مربع می‌رسیده است.

زیگورات چغازنبیل در تابستان سال 1357 همراه با تخت جمشید و میدان نقش جهان اصفهان، در فهرست میراث فرهنگی جهانی جای گرفت. آن زمان، کمتر کسی زیگورات را می‌شناخت یا تصویری از آن در ذهن داشت، اگرچه امروز هم، پس از گذشت 30 سال، زیگورات نسبت به سایر آثار تاریخی ایران، همچنان ناشناخته باقی مانده و این درحالی است که با وجود فرودگاه بین‌المللی، راه آبی و مسیر جاده‌ای نباید مسیر دست‌یابی به خوزستان برای گردشگران داخلی و خارجی سخت باشد ان هم وقتی دو اثر ثبت شده جهانی چون چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر در این استان قرار گرفته‌اند.

مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان براین باور است: آنچه باعث شده میراث تاریخی- فرهنگی خوزستان، آن‌گونه که باید و شاید معرفی نشود عدم شناخت مسئولان و ناتوانی آنها در معرفی بناهای تاریخی و پتانسیل‌های موجود در استان است. این مساله موجب شده تا گردشگران، ظرفیت‌های خوزستان را درک نکنند و به اهمیت آن پی نبرند، بنابراین، دوری از مرکز و شرایط خاص آب و هوایی، بهانه است. گردشگری که از ان سوی دنیا به ایران می‌اید تا با فرهنگ و تاریخ این سرزمین آشنا شود چطور ممکن است تنها به دیدن کاشان و اصفهان و شیراز بسنده کند؟ متولیان فرهنگی و مسئولان میراث و گردشگری استان هستند که باید جاذبه‌های تاریخی و طبیعی را به مردم معرفی کنند.

 گهستونی می‌گوید: چغازنبیل، در 25 کیلومتری هفت تپه، 50 کیلومتری شوشتر و 30 کیلومتری اهواز قرار گرفته است و هیچ وسیله نقلیه عمومی برای رفتن به این اثر ثبت شده جهانی از این سه شهر در نظر گرفته نشده است. گردشگران یا باید از خودروی شخصی استفاده کنند یا متحمل هزینه نسبتا زیادی شوند چرا که نمی‌توانند از وسایل نقلیه گذری و ناشناس استفاده کنند.

در اطراف چغازنبیل نه رستورانی با حفظ عرصه و حریم این اثر جهانی وجود دارد نه اقامتگاهی و نه هیچ خدمات و امکانات گردشگری دیگری. راهنمایی هم نیست تا گردشگران را راهنمایی کند. برگه‌ها و نقشه‌هایی در گوشه و کنار روی زمین به چشم می‌خورد اما نه کافی است و نه درخور اثری جهانی چون چغازنبیل.

 

 مجتبی گهستونی، می‌گوید: تنها ایام نوروز، کسانی وجود دارند که مردم را راهنمایی کنند یا بوفه‌ای هست که تنها تنقلات و نه غذا در اختیار آنها بگذارد. در صورتی که برای اثری جهانی چون چغازنبیل باید رستوران، اقامتگاه و تسهیلات لازم برای مسافران وجود داشته باشد.

به گفته سخنگوی انجمن تاریانا حتی تابلوی دسترسی به چغازنبیل در شوش و شوشتر و اهواز وجود ندارد اگر این گونه بود مسئولان شهری ناچار بودند شرایطی را برای گردشگران پدید آورند. البته کسانی که در پایگاه میراث فرهنگی چغازنبیل هستند به ‌گونه‌ای رفتار می‌کنند که در خور این اثر باشد.عاشق کارشان هستند. آزمایشگاه، پژوهشکده و کتابخانه تخصصی خوبی در این مجموعه وجود دارد که باید از گردانندگان آن تشکر کرد.